Corona en het Grote Lichaam 2

Corona en het Grote Lichaam. In deel I van deze gedachte-oefening heb ik geprobeerd de metafoor van het ‘Grote Lichaam’ in het kader van de Corona-crisis te plaatsen en te verhelderen. Maar waarom zou je eigenlijk een nieuw ‘groot verhaal’, een metafoor als nieuwe ‘levens-mythe’ ontwikkelen?  Wat heb je er aan? Als zo’n exercitie al enige betekenis zou hebben in het kader van zingeving en het vinden van draagkracht in moeilijke tijden, dan zou dat nu, in tijden van de Corona-pandemie, toch zeker duidelijk moeten worden. 

Een begin van een antwoord op die vraag geeft schrijver en voormalig milieuactivist Paul Kingsnorth (1972). Als een van de kopstukken van de milieubeweging zette hij zich in om de natuur te beschermen en bereikte hij een groot internationaal publiek. Maar langzamerhand veranderde de groene beweging en  verloor hij zijn hoop en vertrouwen in het idee dat de mens de wereld kon redden. ‘De groene beweging van nu ruilt in een overwinningsroes de nog overgebleven wilde natuur in voor een windmolenpark of zonnepanelenfarm’ zei Kingsnorth in een uitzending van VPRO Tegenlicht. 

Hij weet zich sterk geinspireerd door het werk van de Amerikaanse theoloog en cultuurhistoricusThomas Berry. Daarover zegt hij dat door de eeuwen, net als nu, oude verhalen op een gegeven moment falen, en nieuwe moeten worden ontwikkeld.

‘Zo koesteren we de mythe dat de wereld een machine is die we naar believen kunnen programmeren om onze belangen te dienen. We delen het verhaal dat de mens de maat der dingen is, dat we het dus kunnen rechtvaardigen om andere schepsels op te sluiten in boerderij-fabrieken of dierproeven-laboratoria, om de grote wouden kaal te kappen, de zeeen te vergiftigen en andere vormen van leven uit te roeien om onze honger en onze behoefte te stillen. We delen de mythe dat we de wereld kunnen kneden naar de behoeften van het Zelf, liever dan onszelf aan te passen aan het belang van de ons omringende wereld.

Deze mythen werken al lang niet meer voor ons, en je hoort steeds algemener de roep om ‘nieuwe verhalen’ om ze te vervangen. Dat zouden dan verhalen van ‘erbij horen’ moeten zijn. Van een terugkeer naar de aarde, van inzicht in onze echte plek in de grote maalstroom van het Universum. Niet als goden dit keer, maar als leden van de grote familie. Eco-theoloog Thomas Berry maakte dit punt welsprekend in zijn klassieker ‘The dream of the Earth’: 

“Onze uitdaging is om een nieuwe taal te scheppen, zelfs een nieuw begrip van wat het is om mens te zijn. Om niet alleen de nationale beperkingen te overstijgen, maar zelfs de isolatie van onze soort, om op te gaan in de grotere gemeenschap van levende wezens. Dat brengt een compleet nieuwe waarneming van de werkelijkheid en van waarden met zich mee”. Hoe waar en essentieel dit volgens mij ook is, het is geen nieuw verhaal. Het is veeleer oeroud, met horten en stoten herontdekt door een cultuur die lang geleden vergat hoe ernaar te luisteren. Elke inheemse cultuur herkent het als het oudste der oude verhalen. Als we eenmaal onze falende mythen afpellen, komen ze er geduldig wachtend onder vandaan. Wat we niet weten, is wat we ermee moeten doen. Vanuit ons moderne perspectief, verstrikt als we zijn in machines, in steden, in gedachten die worden beperkt door wat we hebben gebouwd, hebben we geen idee hoe we zelfs maar zouden kunnen beginnen om weer vanuit die verhalen te leven.

Een ding is me duidelijk: diepgaande verandering komt alleen tot stand door radicale verandering in de geleefde ervaring van mensen. En die zal alleen voortkomen uit een crisis die mensen onontkoombaar confronteert met de gevolgen van wat we hebben gedaan.’

Zou, na Sars en Ebola, de nog veel hardnekkiger en ruineuzere Corona-pandemie die radicale verandering in de geleefde ervaring van mensente weeg kunnen brengen? Het woord ‘crisis’ betekent tenslotte niet eens primair ‘ramp’, maar ‘wending’ of ‘keerpunt’. Uit eigen ervaring weet ik dat een zware overspannenheid of burn-out later vaak een belangrijk keerpunt in je leven blijkt te markeren. Wie oren heeft, die hore… 

Een nieuwe taal, een nieuw mensbegrip, een compleet nieuwe waarneming van de werkelijkheid en van waarden: daar wil ik aan bijdragen met die nieuwe levensmythe: met de metafoor van het ‘Grote Lichaam’.

Daan Vogelpoel / Loge Liefde en Trouw / Apeldoorn, 16 april 2020